Ciekawostki

1. Toguz Korgool jest kirgiską wersją gry typu mankala. Ma swoje odpowiedniki: w Kazachstanie (Toguzqumalaq) i Turcji (Dokuz kumalak). Gra rozgrywana jest także w Tadżykistanie, Uzbekistanie, Turkmenistanie, w północno-wschodnim Afganistanie, w Rosji (Ałtaj, Chakasja, Jakucja, Tatarstan i Tuwa), w zachodniej Mongolii oraz w północno-zachodnich Chinach (w Urumczi i w Dżungarii).

2. Prawdopodobne gra  dotarła do Azji Środkowej Jedwabnym Szlakiem (wymiana handlowa) oraz poprzez rozprzestrzenianie się Islamu (VII-VIII w.). O grze Toguz Korgool mowa jest w kirgiskim eposie "Manas" (840 n.e.). Epos przetrwał przez wieki wyłącznie w formie przekazu ustnego, opowiadany przez osoby zwane "manasczy", którzy łączyli w czasie recytacji specyficzny śpiew i improwizację. 

Mowa o grze Toguz Korgool w eposie "Manas", wersja wg Sajakpaja Karalajewa ( w j. Kirgiskim)

Жалпак жыгач чаптырып, Чараларын оюшуп

Бир жагына бир тогуз, Бир жагына бир тогуз,

Үй чыгарып коюшуп…

Kolejny werset gdzie jest wzmianka o grze Toguz Korgool w eposie "Manas", wersja wg Samynbaja Orozbak uulu (Kirgistan, 1978):

Кыркың кызык ойнотуп, Чатыраш ойнун салыңар,

Тогуз, онуң биригип, Тогуз коргоол алыңар.

Жыйылып алып жыйырмаң, Топ таш-чакмак алыңар.

Autor książki “Laws of Togyzkumalak” pisze, że ta gra może nawet liczyć 4000 lat: “According to archaeologists the game was invented about 4000 years ago by our ancestors who highlighted the intellectual development of a growing generation along with a physical training.”

3. Rosyjski podróżnik N. Pantusow dokładnie opisał o tej grę w swojej książce „Kirgiska gra - Toguz Kumalak” w 1906 roku. Na zachodzie gra została opisana przez niemieckiego antropologa Richarda Karutz w 1911 roku.

4. W grę tę początkowo grali sami mężczyźni, ale w dniu dzisiejszym jest popularna również wśród kobiet.

5. Eksperci Toguz korgool czasem porównują tę grę z szachami. Jeśli szachy - to geometria i diagonali, to Toguz korgool to czysta arytmetyka, gdzie musimy cały czas liczyć. W szachach, nowoczesny komputer w sekundę obliczy ponad 50 milionów różnych opcji. W Toguz korgool na obliczenie sześciu ruchów naprzód komputerowi zajmuje 27 minut. Natomiast 7 ruchów - trzy lata, a 8 ruchów nie wiadomo?

6. Co ciekawe, że w niektórych przypadkach różnica wieku nie ma znaczenia. Dziecko może łatwo wygrać pomimo wysiłków i doświadczenia dorosłych. :)

7. W Kirgistanie turnieje organizowane są przez Federację Toguz Korgool, która powstała w 1993 roku i dba o upowszechnienie gry w  kraju oraz na terenie byłego Związku Radzieckiego. Kazachska Federacja Toguz Kumalak powstała dopiero 2004 roku. W obu państwach gra jest narodowym sportem.

8. W Kirgistanie gra Toguz Korgool jest promowana na poziome narodowego sportu. Odbywają się regularne turnieje w regionach i mistrzostwa kraju. Grają ją w szkołach, uniwersytetach oraz podczas świąt, takich jak Nooruz czy Dzień Niepodległości.

9. Oprócz Kirgistanu regularne turnieje tej gry organizowane są również w sąsiednich państwach: w Kazachstanie, Uzbekistanie, Tadżykistanie, Turkmenistanie oraz w niektórych regionach Rosji (Ałtaj, Tuwa, Tatarstan, Chakasja, Czerkiesja, Jakucja). Do tej pory międzynarodowe turnieje odbyły się również w Londynie Stambule (Turcja), Ochrydzie (Macedonia), Schweinfurcie (Niemcy), La Tour-de-Peilz (Szwajcaria), Barcelonie (Hiszpania) i Cannes (Francja). Od 2008 roku corocznie odbywają się międzynarodowy turniej Toguz Kumalak (Toguz Korgool) oraz co jakiś czas mistrzostwo Europy gry Toguz Kumalak (Toguz Korgool), która jest częścią  Międzynarodowego Festiwalu Szachów i innych Gier - CZECH OPEN.

10. Graczom Toguz Korgool nadają się różne stopni wg ich umiejętności i poziomu zaawansowania: 1 poziom, 2 poziom, 3 poziom, 4 poziom oraz kandydat na Mistrza Sportu. Zaawansowanym graczom nadawane jest tytuł Mistrza Sportu Republiki Kirgiskiej oraz Mistrza Sportu Międzynarodowej Klasy.

11. Komputerowa wersja tej gry została stworzona przez przez Kirgiskiego informatyka K. Kartanbajewa i Centrum Informatyczny "Toktom" w 1999 roku.

12.  Kirgiska tradycyjna gra trafiła do Polski 2009 roku. Na początku graliśmy te grę w domu i kawiarniach wśród przyjaciół i znajomych. Potem jako Europejski Klub graczy Toguz Korgool. W 2016 roku nastąpił przełom i zarejestrowaliśmy jako Polski Klub Sportowy Toguz Korgool z siedzibą w Poznaniu.